Maden Kurtarma Tarihçesi

---

Madencilik faaliyetlerinin varolması ile birlikte maden kurtarma fonksiyonuna olan ihtiyaç hep varolmuştur. Özellikle 1900’lerin ikinci yarısından itibaren insanoğlunun ihtiyaçlarının artması ve endüstrinin gelişmesi doğrultusunda dünyanın heryerindeki madenlerde bazen mevcut teknolojinin sınırlarını zorlayacak kadar derinlere inildi, daha hızlı ve daha çok çalışıldı. O yıllardaki maden kurtarma teknikleri, eğitimleri ve kullanılan ekipmanlar sınırlı ve etkinlikleri son derece düşüktü.

İlk Maden Kurtarma ekipleri kömür madenlerinde müdür olarak çalışanlar ve patlamalar, göçükler ve benzeri maden kazalarında hayatını kaybedenlerin arkadaşlarından oluşan gönüllülerden oluşturulmuştu. Bu ekipler kaza sonrası madene girerek hayatta olanları arıyor , yaralıları kurtarmaya çalışıyorlar, yeraltındaki yangını barikatlıyarak söndürmeye çalışıyor ve madenin tekrar çalışabilmesi hale gelmesi hayatlarını tehlikeye atarak çalışıyorlardı.

Maden kurtarma ekiplerinin kullandığı en temel ekipmanlardan biri olan solunum aparatlarının tarihçesine bakacak olursak ilk solunum setinin tasarımında Henry Fleuss isminin öne çıkmaktadır. (1851-1933) yılları arasında yaşamış olan Henry Fleuss ,Siebe, Gorman & Co. of London firmasında çalışan bir dalış mühendisiydi. Fleuss vakum pompası , buhar arabası gibi birçok icadının yanısıra Henry Fleuss basınçlı oksijen kullanan ilk SCUBA ekipmanını icad eden kişidir.

1876 yılında dizayn ettiği ve 1878 yılında patentini aldığı bu dalış ekipmanı ile dalgıçları su üstünden temiz hava ile besleyen sistemlere bağımlılıktan kurtardı. Bu ekipman bir maske,nefes torbası,oksijeni depolayan bakır bir tank ve temizleyici bir üniteden oluşuyordu.

Bu ilk Kapalı Devre Solunum Sistemi kostik/potasyum hidrat solüsyonuna batırılmış bir halat kullanılarak karbon dioksitin temizlenmesi ve oksijenin yeniden kullanılmasına olanak veren bir dizayna sahipti. Bu dizaynı sayesinde cihaz ilk kez maden kurtarma amaçlı kullanılan kapalı devre solunum seti oldu. Yanısıra kabarcık oluşturmayan tasarımı sayesinde bu çığır açan cihaz 2.Dünya savaşı sırasında da birçok askeri operasyonda kullanıldı.

Siebe&Gorman “PROTO”

Teknolojinin gelişmesi ile birlikte 1914 yılında ,Siebe Gorman and Co. firması tamamen yeni bir konsept olan bir Solunum setini piyasaya sundu.PROTO adını verdikleri model ise madenlerde yaygın olarak kullanıldı

Bu yeni Solunum Seti bir oksijen tüpü , hava tankı ve karbondioksiti absorbe eden absorbant içeren bir akciğer torbası içeriyordu ve karbondioksiti uzaklaştırıyor , temiz hava ve oksijen ile birleştirerek tekrar kullanıma sunuyordu.Bu set gözleri koruyan bir gözlük, burunu kapatan bir kelepçe ve solunum için ayrı bir ağızlık da içeriyordu.

Kullanımı için ayrı bir eğitim gerekse de bu yeni cihaz itfaiye ekipleri tarafından yaygın olarak kullanıldı.Bu setin bir diğer avantajı da birçok itfaiyecinin beraber bir takım olarak çalışabilmesine olanak vermesiydi. Kullanımı için ayrı bir eğitim gerekse de bu yeni cihaz itfaiye ekipleri tarafından yaygın olarak kullanıldı.Bu setin bir diğer avantajı da birçok itfaiyecinin beraber bir takım olarak çalışabilmesine olanak vermesiydi.

               

PROTO seti uzun yıllar boyunca geliştirildi ve 1950’lerin sonlarında en son “MKV” modeli piyasaya sunuldu. Kullanımı için ayrı bir eğitim gerekse de bu yeni cihaz itfaiye ekipleri tarafından yaygın olarak kullanıldı.Bu setin bir diğer avantajı da birçok itfaiyecinin beraber bir takım olarak çalışabilmesine olanak vermesiydi.

İlk Maden Kurtarma İstasyonu

1899 yılında İngiltere’de Altofts Kömür madeni müdürü W.E.Garftorth bir yeraltı galerisini kullanarak maden kurtarmacıları eğitmeyi ve kurtarma ekipmanlarını (Solunum Setleri) test etmeyi önerdi ve ilk eğitim galerisini kendi madeninde £ 13.000 harcayarak oluşturdu.Garforth bunun yanısıra Kurtarma İstasyonlarının bir iletişim içinde olmasını önerdi ve ilk Maden Kurtarma İstasyonu 1902 yılında Batı Yorkshire Kömür Madenleri Birliği tarafından Tankersley-İngiltere’de ’de açıldı

     

1909 yılında Kanada’da bulunan Carbonado Kömür madeninde yaşanan seri gaz patlamaları sonrasında İngiliz Kolumbiyası Maden Kanunu yeniden yazıldı ve yeni yasa ile her kömür madeninde Kapalı Devre Oksijenli Solunum Seti bulundurma zorunluluğu getirildi.Bunun yanısıra hükümet tarafından kurulacak bir merkezi istasyon yardımı ile Maden Kurtarma ekiplerinin eğitim alması şartı konuldu.

İlk Maden Kurtarma Yarışması

Yarışmalar herzaman Maden Kurtarma’nın bir parçası olmuştur. Becerilerin test edilmesi ve Pratik olarak gösterilme şansı yarışmanın bir parçası olmakla birlikte en önemli olan ise yarışmacı takımların birbirini tanıması ve birbirinden öğrenmesidir.

Kayıtlara geçmiş ilk Maden Kurtarma yarışması 30-31 Ekim 1911 yılında Amerika’da Forbes Field’da yapılmıştır.  Takımlar madene girip , atmosferi test etmek , madende bulunan 3 yaralıyı arayıp bulmak ve dışarı çıkarmak senaryosu üzerinde yarışmışlardır.

Bunun yanısıra Kanada’da 1915 yılında da birçok ilkyardım yarışması yapıldığı kayıtları vardır. Yine Kanada’da Crow’s Nest bölgesinde 1916 yılında ilk Maden Kurtarma yarışması gerçekleştirilmiştir.

TÜRKİYE

Ülkemizde ilk TAHLİSİYE İstasyonu Alman DRAEGER firması tarafından 1938 Türkiye Taş Kömürleri İşletmesinde kurulmuştur. Yıllar içinde birçok kömür ve metal madeninde de Tahlisiye ve Maden Kurtarma ekipleri oluşturulmuş ancak 2019 yılına gelinene kadar Türkiye’de bir Maden Kurtarma Yarışması yapılmamıştır.